Στη διάρκεια των δύο πρώτων εβδομάδων του Αυγούστου, όταν οι περισσότεροι από μας βρίσκονται στο μέρος όπου περνάμε τις καλοκαιρινές μας διακοπές, θα έχουμε την ευκαιρία να θαυμάσουμε εύκολα ένα από τα υπέροχα θεάματα που προσφέρει απλόχερα ο νυχτερινός ουρανός. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα πλούσια βροχή διαττόντων που εμφανίζεται απαρέγκλιτα κάθε χρόνο την περίοδο αυτή με την μέγιστη έξαρσή της στα μέσα Αυγούστου. Η βροχή αυτή ονομάζεται «Βροχή των Περσείδων» επειδή τα μετέωρα αυτά φαίνονται ότι προέρχονται από την κατεύθυνση του αστερισμού του Περσέα, κοντά στο άστρο ήτα Περσέα, και οφείλονται στα σωματίδια της σκόνης που προέρχονται από τον κομήτη Σουίφτ-Τατλ.

Κατά τη διέλευσή τους από τη Γη οι κομήτες αφήνουν πίσω τους διάφορα μικρά σωματίδια σκόνης τα οποία είναι σχετικά μαζεμένα σε ομάδες που τέμνουν πολλές φορές την τροχιά της Γης. Όταν η Γη κατά την περιφορά της γύρω από τον Ήλιο συναντάει μια τέτοια ομάδα σωματιδίων συγκρούεται μαζί τους και τότε αυτά εισέρχονται στην ατμόσφαιρά μας με ρυθμό μερικών δεκάδων αντικειμένων την ώρα. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις και ιδιαίτερα μετά από κάποια πρόσφατη διέλευση ενός κομήτη ο ρυθμός αυτός μπορεί να ξεπεράσει ακόμη και τα χίλια μετέωρα την ώρα.

Στην περίπτωση λοιπόν της Βροχής των Περσείδων συμβαίνει το εξής: καθώς η Γη μας περιφέρεται στην τροχιά της γύρω από τον Ήλιο, συναντάει κάθε Αύγουστο το σύννεφο των σωματιδίων του κομήτη Σουίφτ-Τατλ. Έτσι καθώς η Γη μας τρέχει με 108.000 χιλιόμετρα την ώρα, πέφτει ακάθεκτη πάνω στο σύννεφο των σωματιδίων. Τα μικροσκοπικά αυτά σωματίδια, με βάρος ενός γραμμαρίου, χτυπάνε τα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιράς μας σε ύψος 100 περίπου χιλιομέτρων και αναφλέγονται. Η ανάφλεξη αυτή ιονίζει τα γύρω στρώματα της ατμόσφαιρας, σχηματίζοντας έτσι μια φωτεινή σφαίρα 2 έως 3 μέτρων που κινείται με ταχύτητα 30 έως 60 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο. Αυτή τη φωτεινή σφαίρα, λοιπόν, βλέπουμε από τη Γη, και ονομάζουμε διάττοντα, μετέωρο, ή «πεφταστέρι».

Η τελευταία φορά που ο κομήτης των Περσείδων πέρασε από τη γειτονιά της Γης ήταν τον Δεκέμβριο του 1992 (θα επιστρέψει το 2126). Γι’ αυτό πολλοί αστρονόμοι υπολόγισαν ότι η Βροχή των Περσείδων το καλοκαίρι του 1993 θα ήταν ιδιαίτερα θεαματική. Και πράγματι, τον Αύγουστο του 1993 τις πρωινές ώρες της 12ης Αυγούστου καταμετρήθηκαν πάνω από 500 μετέωρα την ώρα. Δεν επρόκειτο όμως για μια «καταιγίδα μετεώρων» που συμβαίνει συνήθως στην περίπτωση ενός άλλου κομήτη που ονομάζεται «Τεμπλ-Τατλ». Ο κομήτης αυτός συμπληρώνει μια πλήρη τροχιά κάθε 33 περίπου χρόνια, ενώ η τελευταία του επίσκεψη (το περιήλιο) στην περιοχή μας έγινε τον Φεβρουάριο του 1998. Γι’ αυτό πολλοί θεωρούσαν ότι η Βροχή των Λεοντιδών στις 17 Νοεμβρίου 2002 θα ήταν ιδιαίτερα θεαματική όπως και οι περίφημες προηγούμενες επισκέψεις του κομήτη (1833, 1866, 1900,1966) που δημιούργησαν μια πραγματική καταιγίδα μετεώρων.

Στη διάρκεια μιας τέτοιας καταιγίδας, μέχρι και 700.000 περίπου μετέωρα εμφανίζονται κάθε ώρα, όπως συνέβη άλλωστε και το 1966 όταν επί 20 συνεχή λεπτά καταμετρήθηκαν 200 διάττοντες το δευτερόλεπτο που εμφανίστηκαν σαν μια πραγματική φιέστα κοσμικών πυροτεχνημάτων. Η συμπεριφορά όμως των σωματιδίων αυτών είναι ιδιαίτερα απρόβλεπτη λόγω των διαταραχών που υφίστανται από τις βαρυτικές δυνάμεις των πλανητών. Αυτό συνέβη άλλωστε και τον Αύγουστο του 1993, όταν αντί για την αναμενόμενη καταιγίδα της Βροχής των Περσείδων, αυτό που είδαμε στην πραγματικότητα δεν ήταν παρά μια απλά θεαματική βροχή διαττόντων με 200-500 «πεφταστέρια» την ώρα.

Η μεγαλύτερη «Καταιγίδα Διαττόντων» που παρατηρήθηκε ποτέ ήταν η «Καταιγίδα των Λεοντιδών» στις 12 προς 13 Νοεμβρίου του 1833 όταν τα μετέωρα έμοιαζαν με πυροτεχνήματα από μια ροή δεκάδων μετεώρων κάθε δευτερόλεπτο που διήρκεσε επί ώρες. Ένας ιστορικός μάλιστα το 1878 την θεώρησε ως ένα από τα 100 πιο σημαντικά γεγονότα του αιώνα. Πολλές ξυλογραφίες έχουν απεικονίσει το γεγονός με μεγάλη επιτυχία. Αρκετοί μάλιστα κοινωνιολόγοι αποδίδουν στο ουράνιο αυτό φαινόμενο την εξάπλωση της θρησκομανίας που επηρέασε τα επόμενα χρόνια την όλη κοινωνική εξέλιξη και τον σύγχρονο χαρακτήρα των ΗΠΑ.

Μία παρόμοια καταιγίδα είχε παρατηρηθεί 35 χρόνια νωρίτερα (1799) από τον Πρώσο επιστήμονα Αλεξάντερ φον Χούμπολντ που βρίσκονταν στην Βενεζουέλα. Σύμφωνα με την περιγραφή του ολόκληρος σχεδόν ο ουρανός καλύφτηκε από φωτεινά μετέωρα που απείχαν μεταξύ τους όσο το διπλάσιο μέγεθος της Πανσελήνου. Σύμφωνα μάλιστα με τις αφηγήσεις των Νοτιαμερικανών ιθαγενών το ίδιο φαινόμενο είχε παρατηρηθεί και το 1766. Άλλες προηγούμενες αναφορές για τους Λεοντιδείς εντοπίστηκαν το 1863 από τον Χιούμπερτ Νιούτον, καθηγητή του Πανεπιστημίου του Γέηλ, με ενδείξεις για ιδιαίτερα μεγάλες καταιγίδες διαττόντων τα έτη 902, 934, 967, 1037, 1202, 1366, και 1533 μ.Χ.

Η εμφάνιση των Λεοντιδών το 1866 έφτασε τους 5.000 διάττοντες την ώρα ενώ το 1867 ο ρυθμός έπεσε στους 1.000 την ώρα. Αντίθετα το 1899 η βροχή των Λεοντιδών ήταν απογοητευτική, όταν ξαφνικά τον επόμενο χρόνο (15-16 Νοεμβρίου 1900) ο ρυθμός ανέβηκε και πάλι στους 1.000 διάττοντες την ώρα. Τα επόμενα χρόνια χάθηκαν τα ίχνη του κομήτη Τεμπλ-Τάτλ και θεωρήθηκε ότι είχε μάλλον διαλυθεί μέχρις ότου ξαναανακαλύφτηκε και πάλι το 1965 όταν προσπέρασε τη τροχιά της Γης σε απόσταση λίγο μεγαλύτερη απ’ αυτήν της Σελήνης. Ένα χρόνο αργότερα στις 17 Νοεμβρίου 1966 στις κεντρικές και δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες δεκάδες χιλιάδες διάττοντες στόλισαν και πάλι τον νυχτερινό ουρανό για είκοσι τουλάχιστον λεπτά με ρυθμό 200.000 (55 το δευτερόλεπτο) έως 1.000.000 (280 το δευτερόλεπτο) διαττόντων κάθε ώρα.

Η εμφάνιση των διαττόντων είναι αρκετά προβλέψιμη και αναμενόμενη. Παρ’ όλα αυτά από τις 66 περίπου βροχές διαττόντων δέκα μόνο είναι οι πιο σημαντικές, και ιδιαίτερα οι δύο βροχές: των Περσείδων τον Αύγουστο και των Λεοντιδών (τον Νοέμβριο). Η προϊστορία άλλωστε των Περσείδων είναι μια παμπάλαια ιστορία. Η πρώτη καταγραφή τους έγινε το 36 μ.Χ. από χρονικογράφους στην Κίνα, ενώ αργότερα στην Δύση ονομάστηκαν και «δάκρυα του Αγίου Λαυρεντίου» λόγω της εορτής του στις 10 Αυγούστου. Παρ’ όλα αυτά η επίσημη αναγνώριση ότι οι διάττοντες αυτοί προέρχονται από την κατεύθυνση του αστερισμού του Περσέα έγινε το 1835. Τέσσερα χρόνια αργότερα έγιναν και οι πρώτοι υπολογισμοί του ρυθμού πτώσης των Περσείδων που έφτασαν τους 160 ανά ώρα.

Ο Τζιοβάνι Σκιαπαρέλλι (1835-1910) μελέτησε τις τροχιές των διαττόντων του Αυγούστου και απέδειξε ότι έμοιαζαν με την τροχιά του κομήτη Σουίφτ-Τατλ που είχε εντοπιστεί στις 16 Ιουλίου του 1862 από τον Λούις Σουίφτ στην περιοχή του Μαραθώνα της Νέας Υόρκης. Αυτή μάλιστα ήταν και η πρώτη φορά που μια βροχή διαττόντων συνδέθηκε άμεσα με κάποιον δεδομένο κομήτη και επεξηγεί επίσης την αυξημένη εμφάνιση διαττόντων τις χρονιές 1861-1863. Είναι ενδιαφέρον επίσης να αναφέρουμε ότι τον κομήτη αυτόν παρατήρησε επισταμένα και ο τότε διευθυντής του Αστεροσκοπείου Αθηνών Τζούλιους Σμιντ τον Αύγουστο και Σεπτέμβριο του ιδίου χρόνου και υπολόγισε την μεταβολή της λαμπρότητάς του.

Στις αρχές του 1990 ο Μπράιαν Μάρσντεν ταυτίζοντας τον κομήτη αυτόν με έναν κομήτη που είχε εντοπιστεί το 1737 υπολόγισε ότι ο Σουίφτ-Τατλ θα μας επισκέπτονταν και πάλι τον Δεκέμβριο του 1992. Κι έτσι έγινε, οπότε και η εμφάνιση των Περσείδων τον Αύγουστο του 1993 ήταν ιδιαίτερα έντονη στις χώρες κυρίως της Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου. Η επόμενη πάντως επίσκεψη του κομήτη στη γειτονιά του πλανήτη μας θα αργήσει ακόμη, αφού αναμένεται να προσπεράσει την τροχιά της Γης μας το 2120. Μέχρι τότε όμως οι Περσείδες δεν θα σας απογοητεύσουν καθόλου.

Κάθε ημέρα που περνάει άλλωστε πάνω από 20 τόνοι λεπτής σκόνης πέφτει πάνω στην επιφάνεια της Γης χωρίς καν να το καταλάβουμε. Υπολογίζεται ότι 1.000 περίπου από τους διαστημικούς αυτούς επιδρομείς είναι αρκετά μεγάλοι ώστε να αντέξουν το ταξίδι μέσα από την ατμόσφαιρα του πλανήτη μας κάθε χρόνο και φτάνουν στην επιφάνεια της Γης ως μετεωρίτες. Επειδή όμως τα 2/3 του πλανήτη μας είναι καλυμμένα με νερό οι πτώσεις αυτές σπάνια γίνονται αντιληπτές.

Οι μικρές πάντως αναλαμπές που βλέπουμε κάθε βράδυ στον ουρανό και τις οποίες ο λαός αποκαλεί «πεφταστέρια» δεν είναι παρά μικρά σωματίδια ύλης τα οποία αναφλέγονται από την τριβή τους στην ατμόσφαιρα της Γης. Στον διαπλανητικό χώρο υπάρχουν τρισεκατομμύρια τέτοια υπολείμματα υλικών που προέρχονται από διάφορες πηγές. Μερικά είναι απομεινάρια από την εποχή που γεννήθηκε το ηλιακό μας σύστημα, ενώ άλλα προέρχονται από τις συγκρούσεις των διαφόρων μεγαλύτερων αντικειμένων όπως είναι οι αστεροειδείς, ενώ ένας πάρα πολύ μικρός αριθμός μετεωριτών είναι σεληνιακής ή και αρειανής προέλευσης.

Έτσι από την εξοχή των καλοκαιρινών σας διακοπών, κάθε Αύγουστο, μη ξεχνάτε να κοιτάζετε που και που τον έναστρο ουρανό, όταν μετά την νυχτερινή σας έξοδο, ξαπλωμένοι στην παραλία ή στην αναπαυτική ξαπλώστρα του κήπου σας, ο ουρανός θα σας ανταμείψει με το υπέροχο θέαμα των λαμπερών του άστρων και τις αναλαμπές των δεκάδων διαττόντων που θα τον διασχίζουν από την μια του άκρη στην άλλη. Και παρ’ όλο που η σύγχρονη γνώση δεν μας το επιτρέπει, εν τούτοις όταν δείτε την λαμπερή γραμμή που αφήνει πίσω του κάποιο «πεφταστέρι», μη ξεχάσετε να ακολουθήσετε την άποψη που εκφράζει ο λαός μας, και κάντε μιαν ευχή! Δεν έχετε άλλωστε να χάσετε και τίποτα!

Φωτογραφία:
Η εικόνα αυτή είναι αποτέλεσμα σύνθεσης 14 λήψεων, όσα και τα καρέ στα οποία καταγράφηκαν Περσείδες, από τις συνολικά 1053 λήξεις που έγιναν σε δύο νύχτες, στον Πίσσωνα Ευβοίας τον Αύγουστο του 2021. Credit: © Δημήτρης Μάλλιαρης

π