Στις 19 Μαρτίου, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος ESA δημοσιοποίησε το πρώτο ολοκληρωμένο πακέτο επιστημονικών δεδομένων που συνέλεξε το διαστημικό τηλεσκόπιο Euclid, στο οποίο περιλαμβάνεται και μια πρώτη προεπισκόπηση των «Βαθέων Πεδίων» του. Τα δεδομένα περιλαμβάνουν εκατοντάδες χιλιάδες γαλαξίες, πολλά γαλαξιακά σμήνη, αρκετά κβάζαρ σε πολύ μεγαλύτερες αποστάσεις, αλλά και «παροδικά» φαινόμενα, όπως είναι οι εκρήξεις υπερκαινοφανών και οι εκλάμψεις ακτίνων γ. 

Τα πρώτο αυτό πακέτο δεδομένων περιλαμβάνει και περισσότερους από  380.000 γαλαξίες, καθώς και 500 πιθανούς βαρυτικούς φακούς, η ταξινόμηση των οποίων υλοποιήθηκε με την βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης και της «Επιστήμης των Πολιτών» (δηλαδή της ενεργούς συμμετοχής των πολιτών στην επιστημονική έρευνα, Citizen Science). 

Όσον αφορά στις εικόνες Βαθέος Πεδίου του, το Euclid εστίασε στις τρεις συγκεκριμένες περιοχές του ουρανού, στις οποίες θα πραγματοποιήσει μέχρι το 2030 τις βαθύτερες παρατηρήσεις της αποστολής του. Μέσα σε μία μόλις εβδομάδα παρατηρήσεων και με μία μόνο «σάρωση» της κάθε περιοχής, το Euclid κατόρθωσε να εντοπίσει 26 εκατ. γαλαξίες, ο πιο απομακρυσμένος από τους οποίους βρίσκεται 10,5 δισ. έτη φωτός μακριά. Τα επόμενα χρόνια, το Euclid θα παρατηρήσει τις τρεις αυτές περιοχές δεκάδες φορές, εντοπίζοντας όλο και περισσότερους γαλαξίες σε όλο και μεγαλύτερες αποστάσεις, αποτυπώνοντας εντέλει τις δικές του εικόνες «Βαθέος Πεδίου», όπως είχε κάνει παλαιότερα και το θρυλικό διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble (Το Hubble «βλέπει» πιο πίσω στον χρόνο από ποτέ - ΙΔΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙΔΟΥ). 

Το διαστημικό τηλεσκόπιο Euclid θα καταγράψει με ακρίβεια το σχήμα, την κατανομή, την απόσταση και τη μάζα δισεκατομμυρίων γαλαξιών. Ήδη, οι νέες εικόνες που μας έστειλε, αναδεικνύουν τις εκπληκτικές του δυνατότητες και αποτελούν μια πρόγευση μόνο για την μεγάλης κλίμακας κατανομή των γαλαξιών και των γαλαξιακών σμηνών που θα μας αποκαλύψει με το πέρας της εξαετούς αποστολής του. Με αυτά τα δεδομένα, οι κοσμολόγοι θα έχουν τη δυνατότητα να διερευνήσουν όσο ποτέ άλλοτε την άγνωστη ακόμη φύση της σκοτεινής ύλης και της σκοτεινής ενέργειας, οι οποίες φαίνεται να συναποτελούν το 95% του Σύμπαντος, επηρεάζοντας καθοριστικά τον ρυθμό με τον οποίο οι δομές αυτές μεταβάλλονται στην διάρκεια της κοσμικής εξέλιξης. 

Καθόλη την διάρκεια της αποστολής του, το Euclid αναμένεται να απεικονίσει περισσότερους από 1,5 δισ. γαλαξίες, αποστέλλοντας πίσω στην Γη 100 GB δεδομένων κάθε μέρα. Αυτός ο τεράστιος όγκος δεδομένων αποτελεί μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η επιστημονική ομάδα του Euclid. Πραγματικά, μέχρι από λίγα χρόνια, η αναζήτηση, η ανάλυση και η ταξινόμηση τόσων πολλών γαλαξιών ήταν πρακτικά αδύνατο να ολοκληρωθεί σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα. Η ανάπτυξη, ωστόσο, και βελτίωση των αλγορίθμων τεχνητής νοημοσύνης, σε συνδυασμό με τις προσπάθειες χιλιάδων εθελοντών της Επιστήμης των Πολιτών, θα συμβάλει καθοριστικά στην ταχύτερη πρόοδο της έρευνας. 

Ένα πρώτο μεγάλο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση, ήταν η λεπτομερής ταξινόμηση περισσότερων από 380.000 γαλαξιών, ανάλογα με τα βασικά τους μορφολογικά χαρακτηριστικά (π.χ. σπειροειδείς βραχίονες, κεντρικές ράβδοι και παλιρροϊκές ουρές). Η ταξινόμηση αυτή υλοποιήθηκε από τον αλγόριθμο τεχνητής νοημοσύνης «Zoobot», ο οποίος «εκπαιδεύτηκε», προκειμένου να αναγνωρίζει τα χαρακτηριστικά των γαλαξιών, χάρη στην εντατική προσπάθεια σχεδόν 10.000 εθελοντών, οι οποίοι ταξινόμησαν μορφολογικά πολλές εικόνες γαλαξιών του Euclid. 

Πηγή: ESA - Euclid opens data treasure trove, offers glimpse of deep fields 

Μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες για το διαστημικό τηλεσκόπιο Euclid στο ακόλουθο άρθρο: Διερευνώντας την φύση της σκοτεινής ενέργειας και της σκοτεινής ύλης - ΙΔΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙΔΟΥ 

Φωτογραφία: Περιοχή του Νότιου Βαθέος Πεδίου του Euclid (Credit: ESA/Euclid/Euclid Consortium/NASA, image processing by J.-C. Cuillandre, E. Bertin, G. Anselmi)

π