Η κατασκευή του Εξαιρετικά Μεγάλου Τηλεσκοπίου της Ευρώπης (ELT) στην κορυφή του όρους Cerro Armazones στην έρημο Atacama της Χιλής, συνεχίζεται. Το επίγειο αυτό τηλεσκόπιο, που έχει χαρακτηριστεί ως «το μεγαλύτερο μάτι της ανθρωπότητας στον ουρανό», θα «βλέπει» στο οπτικό και στο εγγύς υπέρυθρο τμήμα του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος και θα έχει διάμετρο κύριου κατόπτρου 39,3 m. Με την έναρξη της λειτουργίας του, το ELT αναμένεται να συμβάλει όσο κανένα άλλο οπτικό τηλεσκόπιο, στη διερεύνηση των μεγάλων αστροφυσικών και κοσμολογικών ερωτημάτων, που εξακολουθούν να παραμένουν αναπάντητα.

Το ELT θα είναι το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο του είδους του στον κόσμο και θα έχει την δυνατότητα να συλλέγει 13 φορές περισσότερη ακτινοβολία από τα μεγαλύτερα οπτικά τηλεσκόπια που υπάρχουν σήμερα. Θα μπορεί, παράλληλα, να διορθώνει τις παραμορφώσεις που προκαλούνται από τις αναταράξεις στην γήινη ατμόσφαιρα, παρέχοντας εικόνες 16 φορές πιο ευκρινείς από εκείνες του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble.

Οι τεχνολογικές προκλήσεις που σχετίζονται με τον σχεδιασμό και την κατασκευή του ELT είναι τεράστιες. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι το τηλεσκόπιο, με τα συστήματα οπτικής και τα επιστημονικά του όργανα, θα έχει βάρος 4.600 τόνων, ενώ ο γιγάντιος, χαλύβδινος και περιστρεφόμενος θόλος που θα το καλύπτει θα έχει διάμετρο 88 m, μέγιστο ύψος 80 m και βάρος που θα φτάνει τους 6.100 τόνους.

Όπως φαίνεται και στην εικόνα, η κατασκευή της βάσης από οπλισμένο σκυρόδεμα που θα στηρίζει τον γιγάντιο θόλο του τηλεσκοπίου έχει ήδη αρχίσει να παίρνει την τελική της μορφή και μέσα στις επόμενες εβδομάδες θα είναι έτοιμη για την εγκατάσταση των 36 μηχανισμών που θα επιτρέπουν την περιστροφή του θόλου κατά 360°.

Στο δεξιό άκρο της εικόνας διακρίνονται τα θεμέλια του σταθμού ψύξης, μία μόνο από τις εγκαταστάσεις αυτού του τύπου που έχουν σχεδιαστεί για να διατηρούν την θερμοκρασία του τηλεσκοπίου χαμηλή κατά την διάρκεια της ημέρας, ώστε τη νύχτα να έχει την ίδια θερμοκρασία με το περιβάλλον του. Μ’ αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται ότι οι αναταράξεις στο εσωτερικό του θόλου, καθώς και οι θερμικές παραμορφώσεις του ίδιου του τηλεσκοπίου, παραμένουν μικρές.

Στο κέντρο της εικόνας διακρίνονται τα θεμέλια της κύριας κατασκευής που θα στεγάσει το τηλεσκόπιο και τα επιστημονικά του όργανα, με συνολικό βάρος 4600 τόνων. Για την ολοκλήρωση των θεμελίων απαιτήθηκαν σχεδόν 9000 κυβικά μέτρα σκυροδέματος, ενώ για την αντισεισμική θωράκιση του τηλεσκοπίου τοποθετήθηκαν κάτω από τα θεμέλια ειδικοί αποσβεστήρες. Στην εικόνα, τέλος, διακρίνονται και αρκετοί γερανοί, με ικανότητα ανύψωσης 250-600 τόνων, ενώ ο γερανός που φαίνεται στο αριστερό άκρο της εικόνας και θα χρησιμοποιηθεί για την συναρμολόγηση του θόλου έχει ύψος σχεδόν 120 m.

Δεδομένου ότι η υπάρχουσα τεχνολογία θέτει ένα ανώτατο όριο ως προς το μέγεθος μονοκόμματων κατόπτρων, το κύριο κάτοπτρο του ELT θα συναρμολογηθεί από 798 πανομοιότυπα εξαγωνικά τμήματα με διάμετρο 1,45 m και πάχος 5 cm το καθένα. Σ’ αυτό το πλαίσιο, μία ακόμη πρόκληση που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν οι επιστήμονες του ELT αφορούσε στην στρέβλωση της ιδεατής καμπυλότητας του κύριου κατόπτρου, η οποία θα προκαλείται από τις ριπές του ανέμου, τις εναλλαγές της θερμοκρασίας από την ημέρα στη νύχτα, αλλά και από το ίδιο του το βάρος. Γι’ αυτό και καθένα από τα 798 εξαγωνικά τμήματα του κύριου κατόπτρου θα στηρίζεται σε 3 ειδικούς αυτοματοποιημένους μηχανισμούς εξοπλισμένους με έμβολα, οι οποίοι θα «διορθώνουν» την κλίση των επιμέρους τμημάτων. Μ’ αυτόν τον τρόπο η συνολική επιφάνεια του κατόπτρου θα έχει πάντα τη βέλτιστη καμπυλότητα.

Το πεδίο ερευνών του νέου τηλεσκοπίου θα είναι ευρύτατο. Κατ’ αρχάς, θα συμβάλει στην προσπάθεια των αστρονόμων να εντοπίσουν εξωπλανήτες με συνθήκες κατάλληλες για την εμφάνιση ζωής, να διερευνήσουν τα πρώτα στάδια σχηματισμού εξωπλανητικών συστημάτων, αλλά και να ανιχνεύσουν μόρια νερού και άλλες οργανικές ενώσεις στους πρωτοπλανητικούς δίσκους νεογέννητων άστρων.

Επιπλέον, η διεισδυτική ματιά του ELT θα μας επιτρέψει να μελετήσουμε τη γένεση των πρώτων μικρών γαλαξιών, από τους οποίους σχηματίστηκαν με το πέρασμα του χρόνου οι γιγάντιες κοσμικές δομές που παρατηρούμε σήμερα. Παρακολουθώντας την κοσμική εξέλιξη των πρώτων αυτών δομών, θα βοηθήσει τους αστρονόμους να διαλευκάνουν τον τρόπο με τον οποίο η πρώτη αυτή «σπορά» εξελίχθηκε με την πάροδο του κοσμικού χρόνου, γεγονός που θα μας αποκαλύψει περισσότερα στοιχεία και για τις φυσικές διεργασίες που διαμόρφωσαν το ορατό Σύμπαν.

Τέλος, με τη βοήθεια των δεδομένων που θα συλλέγει το νέο τηλεσκόπιο, οι επιστήμονες θα διερευνήσουν σε ακόμη μεγαλύτερο βάθος την φύση της σκοτεινής ύλης και της σκοτεινής ενέργειας.

 

Σύμφωνα με τα τωρινά δεδομένα, οι πρώτες αστρονομικές παρατηρήσεις του ELT αναμένονται το 2027.

 

Credit: G. Hüdepohl (atacamaphoto.com)/ESO

Πηγή: ELT | ESO

π