Στις 10 Νοεμβρίου 2004, ο Jason Hessels του Πανεπιστημίου McGill ανακάλυψε ένα πάλσαρ, το οποίο στροβιλίζεται γύρω από τον εαυτό του με ταχύτητα που στον ισημερινό του υπερβαίνει τα 70.000 km/s, ή το 24% της ταχύτητας του φωτός, συμπληρώνοντας 716 περιστροφές το δευτερόλεπτο. Πρόκειται για το ταχύτερα περιστρεφόμενο πάλσαρ που έχουμε ανακαλύψει μέχρι σήμερα.

Το πάλσαρ PSR J1748−2446ad ανήκει στο σφαιρωτό αστρικό σμήνος Terzan 5, περίπου 18.000 έτη φωτός μακριά και προς την κατεύθυνση του αστερισμού του Τοξότη, κοντά στο κεντρικό εξόγκωμα του γαλαξιακού πυρήνα. Το παράξενο αυτό σμήνος, με την σειρά του, έχει ίσως την υψηλότερη πυκνότητα άστρων από κάθε άλλο αστρικό σμήνος του Γαλαξία, ενώ αποτελείται από άστρα δύο τουλάχιστον γενεών, με ηλικίες 12 και 4,5 δισ. χρόνια. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι το σμήνος Terzan 5 ίσως και να αποτελεί τον πυρήνα κάποιου νάνου γαλαξία που αφομοιώθηκε από τον δικό μας και όχι κάποιο πραγματικό σφαιρωτό σμήνος. 

Είναι στ’ αλήθεια δύσκολο να συλλάβει κάποιος την τεράστια ταχύτητα περιστροφής του συγκεκριμένου πάλσαρ. Στην καθημερινή μας ζωή, ένα από τα ταχύτερα περιστρεφόμενα αντικείμενα που μπορούμε να σκεφτούμε είναι οι λεπίδες ενός μπλέντερ κουζίνας, που συνήθως όμως δεν περιστρέφονται ταχύτερα από τις 200-300 φορές το λεπτό. Στην περίπτωση του πάλσαρ PSR J1748−2446ad, ωστόσο, εάν θεωρήσουμε ότι εμπεριέχει λιγότερο από δύο φορές τη μάζα του Ήλιου, που σημαίνει ότι η ακτίνα στον ισημερινό του δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τα 16 km, τότε κάθε σημείο στον ισημερινό του περιστρέφεται με ταχύτητα μεγαλύτερη των 70.000 km/s, δηλαδή με περίπου το 24% της ταχύτητας του φωτός! Η βασική αίτια της ταχύτατης περιστροφής του είναι ότι ανήκει σε ένα διπλό αστρικό σύστημα και, καθώς απορροφά ύλη από τις εξωτερικές στιβάδες του άστρου-συνοδού του, η στροφορμή του αυξάνει. 

Υπενθυμίζουμε εδώ ότι, όταν ένα άστρο με μάζα τουλάχιστον 8-10 φορές μεγαλύτερη από αυτήν του Ήλιου εξαντλήσει τα θερμοπυρηνικά του «καύσιμα», εκρήγνυται ως σουπερνόβα, ενώ ο πυρήνας του «συνθλίβεται» σε έναν αστέρα νετρονίων, δηλαδή σε ένα υπέρπυκνο αντικείμενο με μάζα 1,5-3 φορές μεγαλύτερη από αυτήν του Ήλιου, συμπιεσμένη σε μία σφαίρα με ακτίνα μόλις 10-20 km. Οι αστέρες νετρονίων περιστρέφονται με μεγάλες ταχύτητες γύρω από τον άξονά τους, ενώ η ηλεκτρομαγνητική τους ακτινοβολία εστιάζεται σε δύο στενές δέσμες: μία προς την κατεύθυνση που δείχνει ο βόρειος μαγνητικός τους πόλος και μία προς την κατεύθυνση που δείχνει ο νότιος μαγνητικός τους πόλος. Στην περίπτωση που οι μαγνητικοί πόλοι ενός αστέρα νετρονίων δεν ευθυγραμμίζονται με τον άξονα περιστροφής του, οι δύο δέσμες ακτινοβολίας περιστρέφονται και αυτές σαρώνοντας το Διάστημα, όπως και το περιστρεφόμενο «μάτι» ενός φάρου. Εάν, λοιπόν, ένας αστέρας νετρονίων είναι έτσι προσανατολισμένος σε σχέση με την Γη, ώστε η ακτινοβολία του να σαρώνει στο πέρασμά της τον πλανήτη μας, την αντιλαμβανόμαστε ως μία παλλόμενη πηγή ακτινοβολίας που αναβοσβήνει περιοδικά, δηλαδή ως ένα πάλσαρ.

Φωτογραφία: Το αστρικό σμήνος Terzan 5 (NASA/ESA/Hubble/F. Ferraro)

Περισσότερες πληροφορίες για τους αστέρες νετρονίων, τα πάλσαρ και τις μαύρες τρύπες, στο άρθρο Αστέρες νετρονίων, πάλσαρ και μαύρες τρύπες - ΙΔΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙΔΟΥ (eef.edu.gr)

 

π