Μία πρωτότυπη και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα έκθεση φιλοξενείται με ιδιαίτερη επιτυχία στην Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Ευγενίδου.

Πρόκειται για την έκθεση «Planets In Your Hand», η οποία δίνει την δυνατότητα στους επισκέπτες να δουν τις ιδιαιτερότητες της επιφάνειας καθενός από τους πλανήτες του Ηλιακού μας συστήματος.

Οι επισκέπτες της έκθεσης εξοικειώνονται με τα χαρακτηριστικά των πλανητών, καθώς επίσης και με τις ατμοσφαιρικές και γεωλογικές συνθήκες (θερμοκρασία, άνεμος) που επικρατούν σε αυτούς.

Η έκθεση αποτελεί το «παιδί» μίας από τις πιο δραστήριες και ενεργές ομάδες επικοινωνίας της επιστήμης του Τμήματος Φυσικής του ΕΚΠΑ, η οποία ιδρύθηκε το 2017. Λίγο πριν η έκθεση ξεκινήσει το ταξίδι της σε σχολεία όλης της Ελλάδας,  ο επικεφαλής της ομάδας, Κοσμάς Γαζέας, Λέκτορας Παρατηρησιακής Αστροφυσικής στον Τομέα Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής του ΕΚΠΑ μιλά στο site του Ιδρύματος Ευγενίδου τόσο για την έκθεση όσο και για την εξερεύνηση του Ηλιακού μας συστήματος.

-Πώς προέκυψε η ιδέα της έκθεσης “Planets In Your Hand”;

Η ιδέα της έκθεσης “Planets In Your Hand” προέκυψε το 2017, σε μία από τις τακτικές συναντήσεις της ερευνητικής μου ομάδας στο Πανεπιστήμιο. Στη συνάντηση αυτή συζήτησα με τους φοιτητές το ενδεχόμενο συμμετοχής μας στον διαγωνισμό του Europlanet Funding Scheme 2017. Μέσα σε λίγα λεπτά, οι πολύ ενδιαφέρουσες ιδέες που έπεσαν στο τραπέζι οδήγησαν στην ιδέα της δημιουργίας μίας φορητής έκθεσης με τη μορφή κάδρων, όπου θα παρουσιάζονται οι επιφάνειες των 8 πλανητών του Ηλιακού συστήματος, αναδεικνύοντας τα βασικά χαρακτηριστικά τους: τη θερμοκρασία, τον φωτισμό, τον άνεμο και το στερεό ανάγλυφο στους γήινους πλανήτες. Ο βασικός στόχος της έκθεσης όμως δεν ήταν απλά η κατασκευή ενός αισθητικά όμορφου συνόλου πλανητικών επιφανειών.

Η έκθεση σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε με γνώμονα την διάδοση της γνώσης γύρω από το πεδίο της πλανητικής εξερεύνησης, δίνοντας την ευκαιρία ακόμη και σε άτομα με περιορισμένη όραση να επισκεφθούν την έκθεση και να αγγίξουν τις επιφάνειες σε μία μοναδική διαδραστική εμπειρία.

Η πρόταση αυτή τελικά συμμετείχε στον διαγωνισμό, αξιολογήθηκε, διακρίθηκε ανάμεσα σε πολλές άλλες και βραβεύτηκε, λαμβάνοντας χρηματοδότηση για την υλοποίησή της.

-Πόσος χρόνος απαιτήθηκε για να κατασκευαστούν οι πλανήτες και ποιες ήταν οι δυσκολίες στην κατασκευή τους;

Οι κατασκευές της έκθεσης “Planets In Your Hand” ολοκληρώθηκαν μέσα σε λίγους μήνες από την έναρξη του προγράμματος και η πρώτη παρουσίαση της έκθεσης έγινε τον Μάρτιο του 2019 στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Χωρίς να το γνωρίζουμε από την αρχή, η δυσκολία των κατασκευών ήταν πολλαπλάσια από αυτή που είχαμε αρχικά υπολογίσει. Απαιτήθηκαν γνώσεις ξυλουργικών κατασκευών, συναρμολόγησης ηλεκτρονικών κυκλωμάτων, χειρισμού υλικών μακέτας, όπως ακρυλικά χρώματα, βερνίκια, γύψος και πολλά άλλα. Κανείς από την ομάδα μας δεν είναι ειδικός σε αυτά, ενώ έπρεπε κατά κάποιον τρόπο να «ανακαλύψουμε τον τροχό» σε πολλά ζητήματα.

Με πολλές δοκιμές όμως, πειράματα και προσπάθειες, που πηγάζουν από το μεράκι και το ενδιαφέρον των φοιτητών, καταλήξαμε να χρησιμοποιήσουμε τα υλικά με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, έχοντας εξασφαλίσει ένα ωραίο αισθητικά αποτέλεσμα, ενώ ταυτόχρονα να είναι μία κατασκευή ασφαλής για τον επισκέπτη. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος ήταν αρκετές. Η μεγάλη καθυστέρηση της χρηματοδότησης ήταν ένας κατασταλτικός παράγοντας για τις δοκιμές που κάναμε αρχικά, οι οποίες περιορίζονταν σε μικρή κλίμακα και με πενιχρά μέσα, ή ακόμη και προσωπικά έξοδα. Πολλές δοκιμές δεν στέφθηκαν με επιτυχία με την πρώτη απόπειρα.

Αυτό όμως δεν μας απογοήτευσε. Αντιθέτως, μας γέμισε με γνώση και εμπειρία, ώστε να κάνουμε κάτι καλύτερο. Πιστεύω ακράδαντα ότι το αποτέλεσμα μας δικαίωσε.

-Ποια είναι η ανταπόκριση που λαμβάνετε από το κοινό για τα εκθέματα; Ποια είναι τα σχόλια όσων βλέπουν και αγγίζουν τους πλανήτες;

Η ανταπόκριση του κόσμου που επισκέπτεται την έκθεση “Planets In Your Hand” είναι θετική από όλες τις απόψεις. Εκπαιδευτικοί, γονείς και παιδιά, άνθρωποι όλων των ηλικιών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, αποκομίζουν τις καλύτερες εντυπώσεις από την ξενάγηση που γίνεται από την εξειδικευμένη ομάδα φοιτητών του “Planets In Your Hand”.

Το κοινό έχει υποστηρίξει από την πρώτη στιγμή την πρωτοβουλία, ενώ τα θετικά σχόλια που έχουμε λάβει από τον κόσμο προφορικά και γραπτά, έχουν συμβάλει στο να έχουμε μία πληρέστερη εικόνα για τον τρόπο που αντιλαμβάνεται ο κόσμος την έκθεση. Τα λόγια αυτά δίνουν κίνητρο σε όλη την ομάδα να στοχεύει ψηλά και να συνεχίζει με όρεξη και αμείωτο μεράκι το πρόγραμμα, με επισκέψεις σε σχολεία και εκπαιδευτικά ιδρύματα. Ιδιαίτερα ξεχωριστή για εμάς ήταν η επίσκεψη μαθητών οι οποίοι παρευρέθηκαν από σχολές τυφλών στην παρουσίαση της έκθεσης “Planets In Your Hand” στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, κατά τη διάρκεια του Athens Science Festival τον Απρίλιο του 2019.

Για πρώτη φορά, άτομα με περιορισμένη όραση είχαν την ευκαιρία να αγγίξουν τα ομοιώματα των πλανητικών επιφανειών και να «δουν» τις διαφορές μεταξύ των πλανητών του Ηλιακού μας συστήματος. Η εμπειρία αυτή ήταν πρωτόγνωρη γι’ αυτούς, ενώ η θετική ανταπόκρισή τους προσέλκυσε κι άλλα άτομα από σχολές όπως ο Φάρος Τυφλών, το ΚΕΑΤ και ειδικά σχολεία από την ευρύτερη περιοχή της Αττικής. Γενικά οι επισκέπτες της έκθεσης μιλούν με ενθουσιασμό για την έκθεσή μας, μοιράζονται μαζί μας τις εντυπώσεις από την εμπειρία της πολυαισθητηριακής ξενάγησης στον χώρο των πλανητών, ενώ οι ιδέες και τα σχόλιά τους μας δίνουν κίνητρο να οραματιζόμαστε για το μέλλον, να βελτιώνουμε την έκθεσή μας και να μοιραζόμαστε τη γνώση για την πλανητική επιστήμη με τον κόσμο.

-Έχετε κατά νου να προχωρήσετε στην υλοποίηση κάποιας νέας ιδέας που να πάρει την μορφή έκθεσης προς το κοινό που ενδιαφέρεται για την επιστήμη;

Υπάρχουν ενδιαφέρουσες ιδέες για το μέλλον. Καλό θα ήταν να μην τις αποκαλύψουμε για την ώρα, ώστε να αποτελέσουν μία ευχάριστη έκπληξη. Η υλοποίηση μίας έκθεσης για το κοινό είναι σίγουρα πολύ χρήσιμη για τα παιδιά στα σχολεία, για τα εκπαιδευτικά ιδρύματα και για το ευρύ κοινό. Για να επιτευχθεί όμως θα πρέπει να συνδυάζεται με κάποια χρηματοδότηση, που είναι ένας από τους βασικότερους παράγοντες της επιτυχίας.

Η ερευνητική δραστηριότητά μου στον τομέα της Αστροφυσικής συνδυάζεται αρμονικά με ένα πολύ ευχάριστο κομμάτι της δουλειάς, που είναι η επικοινωνία της επιστήμης.

Η καθημερινή ενασχόλησή μου με τον νυχτερινό ουρανό με φέρνει συχνά αντιμέτωπο με ενδιαφέροντα -ίσως και αναπάντεχα- φαινόμενα που λαμβάνουν χώρα στο Σύμπαν.

Οι εξελίξεις στο Διάστημα, αλλά και όλα τα συναρπαστικά γεγονότα που παρατηρούνται, δημιουργούν την ανάγκη για την επικοινωνία με τον κόσμο, που αναζητά πληροφορίες για οτιδήποτε συμβαίνει έξω από τη Γη. Με την ολοένα πιο άμεση ενημέρωση με το κοινό μέσω της οργανωμένης ιστοσελίδας του “Planets In Your Hand” και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αποσκοπούμε στην σωστή και έγκαιρη ενημέρωση του κόσμου σε θέματα που αφορούν την πλανητική επιστήμη και τη διαστημική εξερεύνηση. Με αυτόν τον τρόπο εμπλουτίζεται η γνώση όλων, εξαλείφονται εσφαλμένες εντυπώσεις που επικρατούν για το Σύμπαν, ενώ παρουσιάζεται η επιστημονική μεθοδολογία στην έρευνα. Ουσιαστικά μέσω της έκθεσής μας έχει επιτευχθεί μια άμεση επικοινωνία των επιστημόνων με το ευρύ κοινό. Με την πραγματοποίηση διαλέξεων και διαδραστικών εκδηλώσεων μπορεί κάποιος να ενημερωθεί και να ψυχαγωγηθεί με έναν ευχάριστο τρόπο.

Η υλοποίηση ανάλογων ιδεών με τους φοιτητές μου αποσκοπεί στην ολοένα και πληρέστερη ενημέρωση του κόσμου στα θέματα που ειδικεύομαι μαζί με την ερευνητική μου ομάδα.

-Ασχολείστε με την αστρονομική παρατήρηση των μικρών σωμάτων του Ηλιακού συστήματος. Τι σας τράβηξε το ενδιαφέρον σε αυτόν τον τομέα; Ποια από αυτά τα ουράνια αντικείμενα είναι τα πιο ενδιαφέροντα; Πιστεύετε ότι παίζουν κεντρικό ρόλο στην δημιουργία και εξέλιξη του Ηλιακού συστήματος;

Το Ηλιακό μας σύστημα αποτελείται από τον Ήλιο και τους 8 πλανήτες, που περιφέρονται γύρω από αυτόν. Ταυτόχρονα, υπάρχουν χιλιάδες σώματα μικρότερης μάζας, που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο, σε κυκλικές ή έκκεντρες τροχιές. Όλα αυτά είναι τα υπολείμματα της δημιουργίας του Ηλιακού μας συστήματος, μίας διαδικασίας που εκτιμάμε ότι έλαβε χώρα περίπου πριν από 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια.

Τα σώματα μικρής μάζας του Ηλιακού μας συστήματος αποτελούν σήμερα τους κομήτες, τους αστεροειδείς, τους νάνους πλανήτες, ενώ παραμένει άγνωστος ο ακριβής αριθμός τους. Η μελέτη των πιο απομακρυσμένων σωμάτων, όπως είναι οι νάνοι πλανήτες (Πλούτωνας, Haumea, Έριδα, Makemake, Quaoar, κ.ά.), αλλά και Αντικείμενα της Ζώνης Kuiper (KPO) και τα Μετα-Ποσειδώνια Αντικείμενα (TNO) είναι ένα πολύ ενδιαφέρον και ανοικτό πεδίο έρευνας στην Αστροφυσική.

Δεν γνωρίζουμε πολλά για αυτά τα αντικείμενα, ενώ η μικρή τους μάζα τα έχει αφήσει σχεδόν ανέπαφα από τότε που δημιουργήθηκαν μαζί με τους υπόλοιπους πλανήτες.

Μελετώντας τα αντικείμενα αυτά είναι σαν να μελετάμε το ίδιο το Ηλιακό σύστημα όταν αυτό ήταν στα πρώτα στάδια της δημιουργίας του. Με παρατηρήσεις που πραγματοποιούνται από το Γεροσταθοπούλειο Πανεπιστημιακό Αστεροσκοπείο Αθηνών, στην Πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου, σε συνδυασμό με ένα διεθνές δίκτυο αστεροσκοπείων και με τη συμμετοχή επιστημόνων από διάφορα ερευνητικά κέντρα στον κόσμο, έχουμε πραγματοποιήσει επιτυχείς παρατηρήσεις των αντικειμένων αυτών, που αποσκοπούσαν στον προσδιορισμό των φυσικών τους παραμέτρων, όπως είναι οι διαστάσεις τους, τα τροχιακά τους χαρακτηριστικά, η μορφή τους, ακόμη και η ύπαρξη ατμόσφαιρας, δακτυλίων και δορυφόρων.

-Αν εμφανιζόταν μπροστά σας ένα τζίνι και σας έλεγε ότι θα σας αποκαλύψει ένα μυστικό του Σύμπαντος,  τι θα επιλέγατε να μάθετε;

Η συνεχής αναζήτηση ζωής στο Σύμπαν θέτει αναπόφευκτα το ερώτημα εάν είμαστε μόνοι ή υπάρχουν και αλλού οι κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη ζωής όπως τη γνωρίζουμε στον πλανήτη μας. Η πλανητική εξερεύνηση μελετά με λεπτομέρεια τις συνθήκες δημιουργίας και εξέλιξης των πλανητών του Ηλιακού συστήματος και των δορυφόρων τους, ενώ η έρευνα για την ανακάλυψη εξωπλανητών αποσκοπεί στην εύρεση άλλων πλανητών όπως η Γη μας.

Το μυστικό του Σύμπαντος που θα ήθελα να μάθω είναι εάν είμαστε μόνοι, εάν υπάρχουν και άλλα όντα σαν κι εμάς, εάν έχουν φιλικές διαθέσεις και την πρόθεση για επικοινωνία και ανταλλαγή γνώσεων σε θέματα τεχνολογίας, ώστε να μάθουμε από αυτά και να μάθουν και αυτά από εμάς.

Ίσως μελλοντικά να καταφέρουμε να ταξιδέψουμε πιο γρήγορα στο Διάστημα, να αναπτύξουμε νέες τεχνολογίες και να εντοπίσουμε προορισμούς που θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν τη ζωή. Ταυτόχρονα, η γνώση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε νέες μεθόδους εξοικονόμησης ενέργειας στον δικό μας πλανήτη, με απώτερο σκοπό την διάσωση του δικού μας σπιτιού, ώστε η Γη να λειτουργήσει ως ένα είδος πρότυπου τόπου δημιουργίας και φιλοξενίας της ζωής.

 

Όσοι δημόσιοι ή ιδιωτικοί φορείς ενδιαφέρονται να φιλοξενήσουν την έκθεση “Planets In Your Hand” μπορούν:

-Να επικοινωνήσουν με την ομάδα στο e-mail: planetsinyourhand@phys.uoa.gr

-Να επικοινωνήσουν με τον επιστημονικό υπεύθυνο (Κοσμάς Γαζέας) στο e-mail: kgaze@phys.uoa.gr

-Να επισκεφθούν την επίσημη ιστοσελίδα του προγράμματος Planets In Your Hand: www.planetsinyourhand.phys.uoa.gr όπου υπάρχουν και τα στοιχεία όλων των social media (Facebook, Instagram, Twitter κ.ά.) που προβάλλουν το πρόγραμμα.

 

ιε