Έχει αποδειχθεί ότι η ζωή είναι εξαιρετικά… επίμονη. Ανακαλύπτουμε συνεχώς μορφές ζωής σε ακραία περιβάλλοντα της Γης. Μορφές ζωής που ζουν και ακμάζουν σε παγωμένες συνθήκες χωρίς την παρουσία φωτός, σε περιβάλλον όπου οι θερμοκρασίες λιώνουν ακόμη και μέταλλα, σε περιβάλλον χωρίς καθόλου νερό. Έτσι η επιστημονική κοινότητα άρχισε τα τελευταία χρόνια να προσεγγίζει με διαφορετικό τρόπο σε σχέση με το παρελθόν την προσπάθεια ανακάλυψης εξωγήινης ζωής. Οι επιστήμονες έπαψαν να θεωρούν ότι πρέπει να εντοπίσουμε έναν πλανήτη παρόμοιο γεωατμοσφαιρικά με την Γη για να βρούμε εξωγήινη ζωή καθώς αρκεί σε έναν φαινομενικά αφιλόξενο για την ζωή κόσμο να υπάρχουν ένα-δύο βασικά «υλικά» για να την εντοπίσουμε. Τέτοιο υλικό είναι φυσικά το νερό σε υγρή μορφή.

Όταν διαπιστώθηκε ότι κάτω από τις παγωμένες επιφάνειες επιφάνειες κάποιων δορυφόρων του Δία και του Κρόνου, σε βάθη δεκάδων ή εκατοντάδων km, υπάρχουν (πιθανότατα) τεράστιοι ωκεανοί, η επιστημονική κοινότητα θεώρησε ότι αυτοί είναι οι πιθανότεροι υποψήφιοι να φιλοξενούν ζωή (εκτός από την Γη) μέσα στο Ηλιακό μας σύστημα. Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι το ίδιο μπορεί να ισχύει και στον μεγαλύτερο δορυφόρο του Κρόνου, τον Τιτάνα, στις λίμνες υδρογονανθράκων του οποίου, ίσως έχουν αναπτυχθεί κάποιες εξωτικές μορφές ζωής.

Στο πλαίσιο αυτό, οι μεγάλες διαστημικές υπηρεσίες όπως η NASA και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος οργανώνουν αποστολές σε αυτά τα φεγγάρια, προκειμένου να μάθουμε αν οι συνθήκες εκεί επιτρέπουν την παρουσία της ζωής και -γιατί όχι- να εντοπίσουμε ίσως κάποια ίχνη ζωής. Στον Τιτάνα μάλιστα σχεδιάζεται η αποστολή κάποιων drones που θα τον εξερευνήσουν.  

Η Δρ. Ανεζίνα Σολωμονίδου, πλανητική γεωλόγος στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος και ερευνήτρια στο Εργαστήριο Αεριώθησης της NASA (JPL) ειδικεύεται στην μελέτη των παγωμένων δορυφόρων του Ηλιακού μας Συστήματος καθώς και στην μελέτη του Τιτάνα. Η κ. Σολωμονίδου μίλησε στο site του Ιδρύματος Ευγενίδου για τις προσπάθειες να εντοπίσουμε ζωή σε αυτούς τους κόσμους.   

Πώς επιλέξατε να ασχοληθείτε με την πλανητική γεωλογία και τι σας ώθησε να ασχοληθείτε πιο επισταμένα με τους δορυφόρους του Ηλιακού μας συστήματος; Είναι πιο ενδιαφέροντες από τους πλανήτες και ίσως πιο πιθανό να υπήρξαν ή να εξακολουθούν να υπάρχουν κάποιες μορφές ζωής εκεί;

Αποφάσισα να ασχοληθώ με το αντικείμενο αυτό επαγγελματικά λόγω του ενδιαφέροντός μου προς την Αστροφυσική και τη Γεωλογία και αναγνωρίζοντας πως τίποτα δεν θα με ιντριγκάρει και ενδιαφέρει επαγγελματικά όσο η πλανητική γεωλογία, που είναι ουσιαστικά η σύζευξη των δύο επιστημών που ανέφερα προηγουμένως. Όσον αφορά τους πλανήτες και τους δορυφόρους, το κάθε είδος ουράνιου σώματος έχει το δικό του ενδιαφέρον. Οι παγωμένοι δορυφόροι του εξωτερικού Ηλιακού μας συστήματος είναι εξαιρετικής σημαντικότητας σώματα και πιστεύω πως ακόμα δεν μας έχουν δείξει τα κρυμμένα τους μυστικά, τα οποία θα μας εκπλήξουν και θα μας πλουτίσουν με χρήσιμες πληροφορίες όσον αφορά την ύπαρξη ζωής στο υπόλοιπο Σύμπαν αλλά και πληροφορίες σχετικά με τη Γη. 

Έχετε ασχοληθεί αρκετά με το σύστημα του Κρόνου, που είναι ίσως το πιο ενδιαφέρον και ενεργό του Ηλιακού μας Συστήματος με τους δακτυλίους και τους δεκάδες δορυφόρους που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με πολλούς τρόπους. Πρόσφατα η NASA ανακοίνωσε ότι θα οργανώσει μία νέα αποστολή εξερεύνησης του Τιτάνα, αυτή την φορά με drones. Τι θέλουμε να μάθουμε για τον Τιτάνα που δεν γνωρίζουμε από τις μέχρι τώρα παρατηρήσεις και αποστολές και ειδικά αυτή του Cassini;

Η αποστολή Cassini μάς έδωσε πληροφορίες για την φύση του Τιτάνα, που ούτε ο πιο ευφάνταστος επιστήμονας δεν περίμενε. Αναμενόταν να βρούμε έναν παγωμένο δορυφόρο με σχετικά απλή γεωλογία και αντί αυτού ανακαλύψαμε έναν κόσμο με λίμνες, ποτάμια, βουνά, και πιθανώς κάποια κρυοηφαίστεια. Δεκατρία χρόνια συνεχούς παρατήρησης και ενασχόλησης εκατοντάδων επιστημόνων με την ανάλυση δεδομένων είχαν ως αποτέλεσμα την δημοσίευση χιλιάδων άρθρων σε επιστημονικά περιοδικά με μοναδικές ανακαλύψεις, μοντέλα, και γενικότερα με την παρουσίαση ενός πραγματικά καινούργιου κόσμου. Αυτό όμως δημιούργησε νέα  ερωτήματα τα οποία τώρα περισσότερο από ποτέ ζητούν απάντηση. Η πηγή της συνεχούς παροχής μεθανίου στην ατμόσφαιρα του Τιτάνα δεν έχει βρεθεί ακόμα, οι επίσημες αποδείξεις για την ύπαρξη κρυοηφαιστειότητας δεν έχουν επικυρωθεί, και το μεγάλο ερώτημα της ύπαρξης ή όχι κάποιας μορφής ζωής δεν έχει βρει τις ακριβείς απαντήσεις του. 


Ο υπόγειος ωκεανός της Ευρώπης μπορεί να κρύβει σύνθετες μορφές ζωής. Απαντήσεις αναμένεται να πάρουμε από τις αποστολές εξερεύνησης που θα γίνουν τα επόμενα χρόνια στον παγωμένο δορυφόρο του Δία. Credit: NASA

Ισχύει ότι ο Τιτάνας είναι σε μία κατάσταση παρεμφερή με εκείνη που βρισκόταν η Γη στην βρεφική της ηλικία και άρα όσο περισσότερα μάθουμε γι’ αυτόν θα μας βοηθήσουν να συνθέσουμε το παζλ της εξέλιξης του πλανήτη μας; Είναι πιθανό στην γεωατμοσφαιρική κατάσταση που βρίσκεται ο Τιτάνας να έχουν αναπτυχθεί κάποιες μορφές ζωής και, αν ναι, τι είδους μπορεί να είναι αυτές; 

Ο Τιτάνας φαίνεται να πληροί τις προδιαγραφές για την ύπαρξη και διατήρηση της ζωής, καθώς έχει νερό, οργανικά στοιχεία, ενεργότητα, και σταθερό περιβάλλον, και αυτό που λείπει είναι η απόδειξη της ανακάλυψης. Γι’ αυτούς αλλά και για πολλούς άλλους λόγους χρειαζόμαστε νέες αποστολές στον Τιτάνα, όπως και σε άλλα παγωμένα φεγγάρια του εξωτερικού Ηλιακού μας συστήματος, με ‘δυνατότερα’ και όπου είναι πιθανό περισσότερα όργανα παρατήρησης και ανάλυσης από εκείνων των αποστολών του παρελθόντος, όπως και την αποστολή ‘landers’, διαστημοσυσκευών δηλαδή που θα προσεδαφιστούν στις επιφάνειες των φεγγαριών ή θα προσνηωθούν στα υγρά σώματα όπως π.χ. στις λίμνες του Τιτάνα. Τέτοια είναι και η επόμενη αποστολή στον Τιτάνα, η οποία ονομάζεται Dragonfly και αποτελείται από ένα drone που θα επιχειρήσει πολλαπλές προσεδαφίσεις σε περιοχές ενδιαφέροντος όπως πχ σε θίνες του ισημερινού και σε κρατήρες πρόσκρουσης του Τιτάνα. 

Ένας άλλος δορυφόρος του Κρόνου, ο Εγκέλαδος, θεωρείται από πολλούς ειδικούς ένας από τους πιο πιθανούς υποψηφίους να διαθέτει ζωή στο Ηλιακό μας σύστημα, μέσα στον υπόγειο ωκεανό που έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει κάτω από την παγωμένη του επιφάνεια. Το ίδιο πιστεύεται και για την Ευρώπη, τον παγωμένο δορυφόρο του Δία που επίσης φιλοξενεί έναν υπόγειο ωκεανό. Οι υπόγειοι ωκεανοί (αν πράγματι υπάρχουν) βαθιά στο εσωτερικό των δορυφόρων μπορεί να είναι φιλικοί στην ζωή;

Οι ‘Ωκεάνιοι Κόσμοι’ (Ocean Worlds) όπως επίσημα ονομάζονται πλέον οι κύριοι δορυφόροι του Κρόνου και του Δία στην επιστημονική κοινότητα αλλά και στην αναφορά τους ως προς το κοινό, είναι ένα από τα βασικά πεδία έρευνας των μεγαλύτερων διαστημικών οργανισμών, της NASA και της ESA. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται εκεί τα τελευταία χρόνια λόγω των σπουδαίων ανακαλύψεων των αποστολών Galileo, Cassini και New Horizons, καθώς φαίνεται να κρύβουν την απάντηση στο ερώτημα ‘Υπάρχει ζωή πέρα από τη Γη;’. Σίγουρα, οι ‘Ωκεάνιοι Κόσμοι’ του δικού μας Ηλιακού συστήματος δεν είναι τα μόνα σώματα που μπορούν να δώσουν απάντηση σε αυτό το ερώτημα, είναι όμως εκείνα τα οποία μας επιτρέπεται τεχνολογικά να επισκεφθούμε και να αναλύσουμε σε βάθος. Ήδη αυτή η προσέγγιση τείνει να γίνει πραγματικότητα μέσα από τον σχεδιασμό των μελλοντικών αποστολών προς αυτά τα σώματα. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος λοιπόν, του οποίου κράτος-μέλος είναι και η Ελλάδα, έχει σχεδιάσει και οργανώσει την επόμενη μεγάλη αποστολή στο εξωτερικό Ηλιακό σύστημα, με ένα βασικό ερώτημα να είναι αυτό της ύπαρξης ζωής. Η αποστολή ονομάζεται JUICE (Jupiter Icy Moons Explorer) και θα επισκεφθεί τους δορυφόρους του Δία, Γανυμήδη, Καλλιστώ, και Ευρώπη. Αυτή η πολλά υποσχόμενη αποστολή θα εκτοξευθεί το 2022 και θα φτάσει στο σύστημα του Δία το 2030, όπου θα έχει πολλή δουλειά για πολλά χρόνια ανακαλύπτοντας και εμπλουτίζοντας τη γνώση μας σε σχέση με αυτούς τους υγρούς κόσμους.   


Θα στείλουμε drones στον Τιτάνα για να τον εξερευνήσουν. Credit: NASA

Πάνω σε τι εργάζεστε αυτή την εποχή και ποια είναι τα επόμενα ερευνητικά σας σχέδια;

Αυτή την περίοδο μοιράζω τον χρόνο μου ανάμεσα στην ανάλυση των δεδομένων του Cassini σε σχέση με τη χημική σύσταση της επιφάνειας και την προετοιμασία της αποστολής JUICE, όπου μελετάμε τις περιοχές παρατηρησιακού ενδιαφέροντος του Γανυμήδη και της Καλλιστώς. Μόλις δημοσιεύσαμε μία έρευνα πάνω στην ανάλυση μιας ιδιαίτερης μορφής των λιμνών του Τιτάνα, που μοιάζει με ένα πλατύ ‘τείχος’, το οποίο φαίνεται να περιβάλλει έναν μικρό αριθμό των λιμνών και να κρύβει σημαντικά στοιχεία για την αποκρυπτογράφηση της δημιουργίας των λιμνών στον παγωμένο Τιτάνα. Στα επόμενα ερευνητικά σχέδιά μου είναι η ολοκλήρωση του πρώτου χάρτη χημικής σύστασης του Τιτάνα και η συνεχής εργασία πάνω στην σωστή προετοιμασία της νέας μας αποστολής.

Αν σας δινόταν η ευκαιρία τι θα θέλατε να μάθετε για το Ηλιακό μας σύστημα ή το Σύμπαν γενικότερα; Τι θα επιθυμούσατε να ανακαλυφθεί σύντομα; 

Η μεγάλη μου επιθυμία, σε ρεαλιστική πάντα βάση, είναι η δυνατότητα πολλαπλών αποστολών σε αυτούς τους σχετικά μακρινούς κόσμους που κρύβουν τόσες απαντήσεις. Σε σχέση με το Σύμπαν θα ήθελα να μπορέσουμε κάποια στιγμή να λάβουμε τις σημαντικές απαντήσεις της ύπαρξης σε σχέση π.χ. με το πού υπάρχει ζωή πέρα από τη Γη αλλά και πληροφορίες σχετικά με την εξέλιξη άλλων σωμάτων. Αυτό ίσως βοηθούσε να νιώσουμε λίγο πιο «συμπαντικοί» και λίγο πιο ίσοι ο ένας με τον άλλον, και να αντιληφθούμε ότι αυτός ο πλανήτης δεν ανήκει σε κανέναν, μας φιλοξενεί και χρέος μας είναι να τον προσέχουμε. 

π